Nagroda Nobla 2023. W jakich dziedzinach jest przyznawana? Ile wynosi? Poznaj sylwetki wszystkich laureatów i kulisy Nagrody Nobla 2023

W poniedziałek 2 października rozpoczął się tydzień noblowski, nazywany „Noble Calling”, podczas którego komitety noblowskie w Sztokholmie i Oslo ogłaszają laureatów Nagród Nobla w sześciu dziedzinach. Nazwa nawiązuje do zwyczaju telefonicznego informowania laureatów o werdykcie tuż przed jego upublicznieniem. Bywa, że mieszkający w innej strefie czasowej naukowcy, pisarze czy obrońcy praw człowieka są budzeni w środku nocy.

Nobla w dziedzinach naukowych na ogół dzielą naukowcy, którzy wspólnie lub równolegle przyczynili się do przełomowego odkrycia, lub udoskonalili metodę albo narzędzie służące badaczom. Kluczowym kryterium wskazanym w testamencie fundatora nagrody Alfreda Nobla są korzyści dla ludzkości.

Poznaj tegorocznych laureatów Nagrody Nobla >> Kim są nobliści 2023 i czego dokonali? Zobacz zdjęcia.

Komitety noblowskie w Sztokholmie oraz w Oslo ogłosiły nazwiska laureatów Nagród Nobla 2023 w sześciu dziedzinach, ale zdarza się, że Nobla w danym obszarze nauki nagrodę otrzymuje więcej niż jedna osoba. Tak było podczas tygodnia noblowskiego w 2022 roku, kiedy przyznano 12 nagród.

W 2023 roku wyróżniono 11 nazwisk. Oto dziedziny nauki, w których każdego roku przyznawany jest Nobel:

• 2 października (poniedziałek) – fizjologia i medycyna,
• 3 października (wtorek) – fizyka,
• 4 października (środa) – chemia,
• 5 października (czwartek) - literatura,
• 6 października (piątek) – Pokojowa Nagroda Nobla,
• 9 października (poniedziałek) – nauki ekonomiczne.

Werdykty padały każdego dnia ok. 11.45 czasu środkowoeuropejskiego. Natomiast ceremonie wręczenia nagród Nobla zostały zaplanowane w rocznicę śmierci Alfreda Nobla 10 grudnia w Sztokholmie oraz w Oslo (Pokojowa Nagroda Nobla).

Komitety Noblowskie, których pięcioosobowy skład zmienia się co trzy lata, od jesieni do lutego zbierają od tysięcy organizacji na świecie zgłoszenia kandydatów. Nominacje do Pokojowej Nagrody Nobla są tajne przez 50 lat, ale zdarza się, że ich autorzy, m.in. członkowie parlamentów narodowych, zdradzają swoje propozycje. Stąd wiadomo, że norwescy politycy zgłosili w tym roku m.in.:

• rosyjskiego opozycjonistę Aleksieja Nawalnego,
• sekretarza generalnego NATO Norwega Jensa Stoltenberga,
• a także aktywistki klimatyczne Gretę Thunberg ze Szwecji oraz Vanessę Nakate z Ugandy.

Jak podał Norweski Komitet Noblowski, w tym roku napłynęło 305 nominacji dotyczących 212 osób oraz 93 organizacji. To najmniejsza liczba zgłoszeń od 2019 roku. W rekordowym 2016 roku przyjęto aż 376 propozycji.

Nagrody Nobla przyznaje Szwedzka i Norweska Komisja Noblowska. Po stronie Szwecji komitety tworzy:

• Szwedzka Królewska Akademia Nauk,
• Królewski Karoliński Instytut Medyczno-Chirurgiczny,
• Akademia Szwedzka.

Członkowie tych komitetów wybierają laureatów z większości dziedzin. Zadecydował o tym fundator i pomysłodawca nagrody Albert Nobel. W swoim testamencie odpowiedzialność za przyznanie Pokojowej Nagrody Nobla powierzył natomiast Norwegii. Od 1969 roku do puli doszła także nagroda z dziedziny nauk ekonomicznych. To Nobel ufundowany i przyznawany przez Bank Szwecji. Z tego powodu laur formalnie nazywa się Nagrodą Banku Szwecji im. Alfreda Nobla.

Fundacja Noblowska zdecydowała we wrześniu o podwyższeniu wartości nagrody z 10 mln koron do 11 mln koron z powodu dobrej kondycji finansowej funduszu, z którego wypłacane są pieniądze. Nieoficjalne powody to niższy kurs korony szwedzkiej wobec głównych walut oraz inflacja. Laureaci otrzymają również złoty medal oraz kaligrafowany dyplom.

Znamy już werdykty komitetów. Noblem zostali wyróżnieni:

• Katalin Karikó i Drew Weissmanowi (medycyna);
• Pierre Agostini, Ferenc Karusz i Anne L'Huillier (fizyka);
• Moungi G. Bawendi, Louis E. Brus, Alex I. Ekimov (chemia).
• Jon Fosse (literatura)
• Narges Mohammadi (Pokojowa Nagroda Nobla)
• prof. Claudia Goldin (ekonomia)